طرحواره ایثار

طرحواره ایثار

افرادی که تله ایثار در آن‌ها فعال است بر روی نیازهای دیگران تمرکز می‌کنند. اگر نتوانند مشکلات دیگران را حل کنند احساس گناه را تجربه می‌کنند. در صورتی‌که نتوانند لطف دیگران را جبران کنند از دست خود خشمگین می‌شوند. این افراد بیش از اندازه دلسوز هستند و رنج و درد عزیزانشان را همراه با آن‌ها تجربه می‌کنند. از دید کسی که تله ایثار در او فعال است، دیگران ضعیف هستند و از عهده کارهای خود بر نمی‌آیند.

در این افراد تعادلی بین داد و ستد وجود ندارد. بیش از ظرفیت خود می‌بخشند و کمتر از نیاز خود می‌گیرند. مسئولیت‌پذیری افراطی یکی دیگر از ویژگی‌های طرحواره ایثار است. آن‌ها نمی‌توانند «نه» بگویند حتی وقتی توانایی برآورده کردن انتظارات دیگران را ندارند.

طرحواره ایثار اغلب در کودکی و در خانواده شکل می‌گیرد.

هر یک از محیط‌های خانوادگی زیر می‌توانند این طرحواره را در کودک به‌وجود بیاورند:

• خانواده‌هایی که با کودک هم‌دلی نمی‌کنند، احساسات او را نمی‌پذیرند و احساس مهم بودن و ارزشمندی به او نمی‌دهند.
• خانواده‌هایی که از کودک انتظارات بیش از حد دارند و اگر به وظایفی که انتظار می‌رود عمل نکند او را مؤاخذه می‌کنند.
• وقتی در خانواده‌ای توجه شرطی نسبت به کودک وجود دارد. یعنی اگر مطابق میل اعضای خانواده قرار نگیرد از محبت و حمایت آن‌ها محروم خواهد شد.
• محیطی که نیازهای کودک در آن برآورده نمی‌شود و نسبت به آن‌ها بی‌توجهی می‌شود.
• خانواده‌ای که بنا به شرایط از سنین کودکی به کودک نقش والد و بزرگسال داده شده است. مثلا کودکانی که یکی از والدین خود را از دست داده‌اند و خواهر و برادرهای کوچک‌تر از خود دارند. در این افراد هرگونه نیازمندی و رفتارهای کودکانه با عذاب وجدان همراه است.
• خانواده‌هایی که والدین در آن‌ها نقش‌های خود را به عهده نمی‌گیرند، ضعیف، بیمار یا بی‌مسئولیت هستند و کودک این بار مسئولیت را به دوش می‌کشد و از آن‌ها مراقبت می‌کند.

متاسفانه تحقیقات نشان می‌دهد که طرحواره ایثار اثرات نامطلوب بسیاری بر روی سلامت جسمانی و روانی فرد دارد. تله ایثار می‌تواند مقدمات ابتلا به بعضی اختلالات و ناراحتی‌های روانی را فراهم کند. علاوه بر این افرادی که این طرحواره را دارند سردرد، مشکلات معده و گوارش، خستگی دائمی، افسردگی، اختلالات عصبی و دیابت را گزارش می‌دهند. اگرچه این علائم کاملا ناخودآگاه و ناخواسته است اما ممکن است فرد بخواهد ندانسته از طریق بروز این علائم از دیگران حمایت و توجه بگیرد یا برای مدتی از وظایف بسیاری که بر دوش می‌کشد مرخصی بدون عذاب وجدان بگیرد! اگر هدف از جسمانی‌سازی طرحواره ایثار، جلب توجه باشد قطعا این کار ناخواسته انجام شده است زیرا افرادی که این طرحواره را دارند خود را مستحق توجه و نگرانی دیگران نمی‌دانند.

 اگر پاسخ شما به اغلب پرسش‌های زیر، مثبت است، به احتمال زیاد این طرحواره در شما فعال است:

• آیا نیازهای دیگران را به نیازهای خود ترجیح می‌دهید؟
• آیا حتی وقتی شرایط خودتان مساعد نیست به دیگران کمک می‌کنید؟
• آیا «نه» گفتن برای شما سخت است؟
• آیا نگران ناراحتی یا نارضایتی اطرافیان خود هستید؟
• آیا اگر دیگران قدردان زحمات شما نباشند از دست آن‌ها دلخور می‌شوید؟
• آیا همیشه شنونده مشکلات دیگران هستید اما کسی را ندارید که به مشکلات شما گوش بدهد؟
• آیا اولویت دادن به خود را خودخواهی می‌دانید؟
• آیا برای شما سخت است شاهد تلاش‌های اطرافیان خود برای انجام یک کار باشید و ترجیح می‌دهید خودتان آن را برایشان انجام بدهید؟
• آیا تصمیم‌گیری درباره خود را به دیگران می‌سپارید؟
• آیا در درون احساس خشم دارید؟