طرحواره نقص/شرم

طرحواره نقص و شرم

داشتن طرحواره نقص و شرم به این معنی است که احساس می‌کنید به نوعی، مشکلی در شما وجود دارد. نقصی که در خود حس می‌کند می‌تواند هر چیزی باشد، ظاهر، شخصیت، هوش، اخلاق، و غیره. بنابراین، این باور را دارید که اگر دیگران شما را بشناسند، عیب شما را متوجه می‌شوند و طردتان می‌کنند.

برخی از رفتارهای معمول این طرحواره عبارتنداز:

• حساسیت بیش از حد به انتقاد و طرد شدن؛
• بی‌ارزش دانستن خود و اجازه دادن به دیگران تا با آنها بدرفتاری کنند؛
• تقبل کردن مشکلاتی که تقصیر ما نیست؛
• انتخاب شریک‌های زندگی با ویژگی‌های اخلاقی انتقادگر و طردکننده؛
• ماندن در روابط ناکارآمد به این دلیل که «خوش شانس» هستیم که کسی ما را تحمل می‌کند؛

این طرحواره در دوران کودکی ایجاد می‌شود که در آن از سوی والدین یا افرادی که از شما مراقبت می‌کنند، مورد آزار، نادیده گرفته شدن یا طرد شدگی قرار گرفته‌‌اید. یعنی در هر برخوردی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، این پیام به شما داده می‌شده که مقصر شمایید یا مشکل بدی دارید و باعث شرم و خجالت هستید. به عنوان کودک، فرد این ظرفیت را ندارد که بفهمد که والدین یا افرادی که مسئول مراقب از او هستند، مقصرند. بلکه، رفتار توهین آمیز یا سهل انگارانه آنها را صرفاً به خودشان مربوط می‌دانند. مثلا ممکن است اینطور فکر کنند که اگر بچه بهتری بودم، اگر دوست داشتنی بودم، دوستم می‌داشتند. این واقعاً غم انگیز است، زیرا این شرمی که احساس می‌شود، متعلق به فرد نیست. این شرم، سمی است که  بزرگسالانی که در کودکی با آنها بدرفتاری شده است، دچارش می‌شوند.

بزرگسالانی که طرحواره نقص و شرم دارند، نسبت به طرد شدن، انتقاد، سرزنش و مقایسه نامطلوب با دیگران حساس هستند. همچنین، تمایل دارند به طور غیرمنصفانه از خود انتقاد کنند و خود را بیش از حد در مقایسه منفی با افراد دیگر قرار دهند. علاوه بر این، این افراد تمایل دارند که موفقیت‌ها و ویژگی‌های مثبت خود را بی ارزش جلوه دهند. با توجه به همه این شرایط، ممکن است عزت نفس پایینی داشته باشند و احساس کنند که ارزش عشق و احترام را ندارند. بزرگسالانی که این طرحواره را دارند، معمولاً نسبت به خود، احساس خجالت شدیدی دارند و ترس شدیدی دارند که عیب هایشان را دیگران متوجه شوند.

این افراد، خود را بی‌ارزش می‌دانند، بنابراین حساسیت مفرط به انتقاد و ترس از قرار گرفتن در معرض آن را دارند. بنابراین بیشتر می‌خواهند که از ارتباطات اجتماعی فاصله بگیرند. ترجیح می‌دهند که در فعالیت‌های انفرادی یا فرار از زندگی شرکت کنند و همچنان احساس تنهایی داشته باشند. علاوه بر این، هنگامی که این افراد با دیگران تعامل دارند، ممکن است به دیگران اجازه سوء استفاده و بدرفتاری را بدهند.

علل احتمالی شکل گیری این تله:

• وقتی یکی از والدین شما به شدت بددهن، سرزنش‌گر و مؤاخذه‌کننده باشد و همه زندگی شما را کاملا تحت نظر خود بگیرد.
• والدینی ناامیدکننده و کمال‌گرا داشته باشید که دائما شما را نسبت به اهدافتان سرد کنند.
• برای هر مسئله‌ای همواره مقصد شناخته شوید.
• والدین به شما احساس بی‌ارزشی و ناکارآمدی را القا کنند.
• اغلب با خواهر یا برادر خود مقایسه شوید و آن‌ها همیشه به شما ترجیح داده شوند.
• یکی از والدین یا هر دو، محبت خود را از شما دریغ کند و نسبت به شما بی‌توجه باشد.
• تجربه بدرفتاری جسمی، جنسی یا روانی را در کودکی داشته باشید یا مورد سوءاستفاده قرار گرفته باشید.
• خانواده دائما شما را مورد تنبیه و تحقیر قرار بدهد.
• خودتان اغلب خود را با خواهر و برادر بزرگ‌تر مقایسه کرده باشید و توقعات غیرمنطقی از خود داشته باشید.
• یکی از والدین را به هر دلیلی (جدایی یا فوت) از دست بدهید و خود را مقصر بدانید.

علایم خطر این تله در رابطه عاطفی:

• از دیدن شریک عاطفی خود طفره می‌روید.
• روابط کوتاه‌مدت یا حضور در چند رابطه موازی و هم‌زمان را به روابط عمیق ترجیح می‌دهید.
• معمولا شریک عاطفی انتخابی شما تحقیرکننده و آزارگر است.
• در انتخاب شریک عاطفی بیش از اندازه کمال‌گرا هستید.
• به سراغ افرادی می‌روید که به شما علاقه ندارند، متاهل هستند یا دور از شما زندگی می‌کنند. (در دسترس نیستند)
• اگر شریک عاطفی شما به شما توجه کند ممکن است او را تحقیر کنید یا مورد بی‌توجهی قرار بدهید.
• اجازه می‌دهید شما را تحقیر کنند.
• ممکن است افرادی را انتخاب کنید که از جهات مختلف به آن‌ها برتری دارید تا بتوانید آن‌ها را مورد تحقیر و انتقاد قرار بدهید.
• نسبت به شریک عاطفی خود حسادت و احساس مالکیت کنترل‌نشده دارید.
• به اطمینان دائمی از علاقه طرف مقابل نیاز دارید.